H εγκυμοσύνη στη σκύλα διαρκεί φυσιολογικά 57-63 ημέρες από την ημερομηνία της σύζευξης. Ο ακριβής υπολογισμός της ημερομηνίας του τοκετού δεν μπορεί να γίνει με βάση την ημερομηνία σύζευξης, αλλά μόνο με την καθοδήγηση του υπέρηχου και των ορμονικών εξετάσεων. Αυτό, γιατί οι συζεύξεις συνήθως είναι περισσότερες από μια, τα σπερματοζωάρια ζουν μέχρι και 7 ημέρες, οπότε η ακριβής ημερομηνία γονιμοποίησης είναι δύσκολο να προσδιοριστεί.
Eνδείξεις του επερχόμενου τοκετού 2-3 μέρες πριν την γέννα, αποτελούν το διαυγές υγρό που εμφανίζεται στο αιδοίο, το ότι η μητέρα αρχίζει να σκάβει επίμονα από ένστικτο για να προετοιμάσει την φωλιά της και οι μαστοί της είναι διογκωμένοι και περιέχουν πρωτόγαλα. Ενώ, 12 ώρες πριν τον τοκετό συνήθως γίνεται πολύ πιο ανήσυχη, σκάβει πιο έντονα, αρνείται να φάει και πέφτει η θερμοκρασία του σώματος της 1 βαθμό κελσίου.
Κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης, οι ανάγκες του ζώου σε τροφή και θρεπτικά συστατικά αυξάνονται, οπότε θα πρέπει να χορηγείται στο ζώο υψηλής θρεπτικής αξίας τροφή, πλούσια σε πρωτεΐνες, χωρισμένη σε 2 ή 3 γεύματα ημερησίως. Επίσης, καλό είναι να χορηγούνται πολυβιταμίνες, ειδικά όταν υπάρχουν πολλά έμβρυα. Η χορήγηση ασβεστίου θα πρέπει να αποφεύγεται, γιατί μπλοκάρει τον μηχανισμό κινητοποίησης ασβεστίου κατά τον τοκετό και μπορεί να οδηγήσει σε ατονία της μήτρας κατά την γέννα ή σε εκλαμψία. Θα πρέπει να αποφεύγετε η χορήγηση φαρμάκων, εκτός αν γίνεται με βάση τις οδηγίες του κτηνίατρου, καθώς και ο εμβολιασμός των εγκυμονούντων. Επίσης, θα πρέπει να αποφεύγονται δραστηριότητες οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν το ζώο σε καταπόνηση, τραυματισμούς και αποβολές. Έτσι, το κυνήγι και η εκπαίδευση θα πρέπει να διακόπτονται κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης. Η έξοδος από το αιδοίο της σκύλας αιμορραγικού ή καφέ δύσοσμου υγρού προς το τέλος της εγκυμοσύνης μπορεί να αποτελεί ένδειξη για θάνατο εμβρύων και θα πρέπει να διερευνάται από το κτηνίατρο με υπέρηχο.
Η διαδικασία του τοκετού ξεκινά όταν τα έμβρυα είναι πλέον ώριμα. Συχνά, η καταπόνηση του ζώου και η εγκυμοσύνη μικρού αριθμού εμβρύων αποτελούν αιτίες παράτασης της εγκυμοσύνης. Ενώ, όταν υπάρχουν πολλά έμβρυα ο τοκετός επισπεύδεται. Ο τοκετός στον σκύλο διαρκεί συνήθως 4-6 ώρες, αν και σε ορισμένες καταστάσεις μπορεί να κρατήσει μέχρι και 24 ώρες (δυστοκίες, κυοφορία μεγάλου αριθμού εμβρύων).
Η έναρξη του τοκετού σηματοδοτείται από αλλαγές που συμβαίνουν στο ορμονικό πρότυπο της εγκυμονούσης. Η προγεστερόνη, η ορμόνη δηλαδή που είναι υπεύθυνη για την διατήρηση της εγκυμοσύνης, μειώνεται απότομα 24-36 ώρες πριν τον τοκετό και προκαλεί πτώση της θερμοκρασίας του ζώου 1 βαθμό κελσίου 12 ώρες πριν από τον τοκετό. Οπότε, αν λαμβάνεται την θερμοκρασία του σώματος του ζώου 3 φορές την ημέρα, θα ξέρετε ότι από την στιγμή που θα πέσει 1 βαθμό κελσίου σε 12 ώρες αρχίζει η γέννα. Η κορτιζόνη αυξάνεται μια μέρα πριν τον τοκετό, όπως και η προλακτίνη, που είναι υπεύθυνη για την παραγωγή του γάλακτος. Τέλος, η ρελαξίνη προκαλεί χαλάρωση του τραχήλου και η ωκυτοκίνη είναι η ορμόνη που οδηγεί στις συσπάσεις της μήτρας.
Όσον αφορά το περιβάλλον που θα γεννήσει η σκύλα, θα πρέπει να φροντίσετε ο χώρος τοκετού να είναι έτοιμος 10 μέρες πριν την γέννα, ώστε να έχει στην διάθεση του το σκυλί αρκετές μέρες για να προσαρμοστεί. Οι μετακινήσεις της τελευταίας στιγμής πρέπει να αποφεύγονται, γιατί προκαλούν στρες. Το ζώο κατά τον τοκετό χρειάζεται ησυχία και να νιώθει ασφάλεια. Θα πρέπει να αποφεύγονται άσκοπες επισκέψεις ξένων στον χώρο αυτό. Επίσης, ο χώρος τοκετού πρέπει να είναι καθαρός, άνετος, ώστε να μπορεί η σκύλα να κινείται με ευκολία, χωρίς να κινδυνεύει να πατήσει τα νεογνά και να έχει θερμοκρασία 25-26 βαθμούς κελσίου.
Ο τοκετός μπορεί να χωριστεί σε 3 στάδια. Το πρώτο στάδιο, που διαρκεί 6-12 ώρες, αρχίζει όταν ξεκινήσουν οι συσπάσεις της μήτρας και τελειώνει με την διαστολή του τραχήλου. Η έναρξη των συσπάσεων της μήτρας γίνεται ταυτόχρονα με την απότομη πτώση της προγεστερόνης. Στο πρώτο στάδιο, η σκύλα είναι ανήσυχη, λαχανιάζει, η κοιλιά της χαλαρώνει, οι μαστοί συνήθως περιέχουν πρωτόγαλα και σκάβει από ένστικτο για να προετοιμάσει την φωλιά της. Οι έντονες συσπάσεις της μήτρας, προκαλούν τελικά την ρήξη του αμνιακού σάκου και την έξοδο των εμβρυϊκών υγρών από το αιδοίο, τα οποία είναι χαρακτηριστικού πράσινου χρώματος. Η έξοδος των πράσινων υγρών σηματοδοτεί την έναρξη του δεύτερου σταδίου του τοκετού.
Το δεύτερο στάδιο, περιλαμβάνει την γέννηση των κουταβιών. Η διάρκεια του δεν είναι σταθερή και ποικίλει ανάλογα με τον αριθμό των εμβρύων, την φυλή, το μέγεθος των κουταβιών και πολλούς άλλους παράγοντες. Διαρκεί συνήθως 4-6 ώρες. Από την εμφάνιση των πρασινόχρωμων υγρών μέχρι την γέννηση του πρώτου κουταβιού μπορεί να μεσολαβήσουν φυσιολογικά μέχρι και 4 ώρες, ενώ τα επόμενα έμβρυα ακολουθούν φυσιολογικά με μεσοδιαστήματα το πολύ 2 ώρες. Αν μεσολαβήσουν περισσότερες από 4 ώρες χωρίς να γεννηθεί το πρώτο έμβρυο ή 2 ώρες χωρίς να γεννηθεί το επόμενο έμβρυο θα πρέπει να συμβουλευτείτε τον κτηνίατρο σας, γιατί πού πιθανό να υπάρχει κάποιο πρόβλημα.
Αμέσως μετά την γέννηση του κουταβιού η σκύλα σπάζει τον αμνιακό σάκο και τον τρώει, κόβει τον ομφάλιο λώρο, τρώει τον πλακούντα και γλείφει το νεογέννητο για να το καθαρίσει και να το βοηθήσει να αναπνεύσει. Αν δείχνει αδιαφορία προς το έμβρυο, αν καθυστερεί υπερβολικά λόγω απειρίας ή αν δείχνει επιθετικότητα προς αυτό, θα πρέπει να την βοηθήσει ο ιδιοκτήτης. Ο ιδιοκτήτης πρέπει να ανοίξει τον αμνιακό σάκο, με μια μαλακή πετσέτα να σκουπίσει το νεογέννητο, να απομακρύνει τα υγρά από την μύτη και το στόμα του και να κόψει τον ομφάλιο λώρο αφού τον δέσει με κλωστή σε απόσταση περίπου 2 εκ. από το σώμα του νεογέννητου. Αν το κουτάβι δεν αναπνέει θα πρέπει να το τρίψει με την πετσέτα στον θώρακα και να πιέσει λίγο τις πατούσες του. Συνήθως, η πρώτη αναπνοή συνοδεύεται με κλάμα. Όσον αφορά τον πλακούντα, αυτός απομακρύνεται από την μήτρα μαζί με το έμβρυο κάποιες φορές και κάποιες άλλες ακόμα και μετά την γέννηση του επόμενου εμβρύου. Φυσιολογικά, τα έμβρυα γεννιούνται με το κεφάλι και τα μπροστινά πόδια να έρχονται πρώτα και την πλάτη προς τα πάνω παράλληλη με την πλάτη της μητέρας, υπάρχει όμως πάντοτε και η πιθανότητα ένα σκυλάκι να προβάλλει με τα οπίσθια άκρα. Τα έμβρυα που γεννιούνται με τα οπίσθια άκρα να έρχονται πρώτα, γεννιούνται πολύ πιο δύσκολα από αυτά που έρχονται με τα μπροστινά και το κεφάλι.
Το τρίτο στάδιο του τοκετού περιλαμβάνει την απομάκρυνση των εμβρυικών υμένων και την παλινδρόμηση της μήτρας.
Σε περίπτωση που παρουσιαστεί οποιοδήποτε πρόβλημα σε κάποιο από τα στάδια του τοκετού που καθυστερεί ή αναστέλλει την γέννηση των νεογνών, τότε μιλάμε για δυστοκία. Η συχνότερες μορφές δυστοκίας, είναι η εμφρακτική δυστοκία, η πρωτογενής ατονία της μήτρας και η δευτερογενής ατονία της μήτρας.
Η εμφρακτική δυστοκία συμβαίνει όταν ο τοκετός ξεκινά φυσιολογικά, αλλά παρά τις συσπάσεις της μήτρας δεν γεννιέται κανένα έμβρυο. Αυτό, μπορεί να οφείλεται σε αδυναμία να περάσει το έμβρυο από την λεκάνη της μητέρας, λόγω υπερβολικού μεγέθους του εμβρύου, νεκρού εμβρύου, εμβρύου που βγαίνει με λάθος φορά, εμβρυϊκού τέρατος και σε παρουσία όγκων στην μήτρα ή στενώσεων της λεκάνης λόγω παλιών καταγμάτων των οστών της. Συνήθως, η εμφρακτική δυστοκία αποτελεί ένδειξη για διενέργεια καισαρικής τομής.
Η πρωτογενής ατονία της μήτρας είναι μια κατάσταση κατά την οποία οι συσπάσεις της μήτρας απουσιάζουν εντελώς. Το ζώο στην αρχή δείχνει υγιές αλλά όσο περνούν οι ώρες δείχνει σημάδια κατάπτωσης. Εμφανίζεται συνήθως, όταν υπάρχει μικρός αριθμός εμβρύων (1 ή 2) ή πολύ μεγάλος αριθμός εμβρύων όπου η μήτρα είναι σε υπερέκταση, με συνέπεια να μην μπορεί να συσπαστεί κανονικά, όταν υπάρχει εκλαμψία, δηλαδή έλλειψη ασβεστίου ή όταν υπάρχουν ορμονικές διαταραχές. Η υποψία πρωτογενούς ατονίας της μήτρας, βασίζεται στην συμπλήρωση 60 ημερών εγκυμοσύνης, στην έναρξη του πρώτου σταδίου του τοκετού και στην πτώση της θερμοκρασία τους ζώου, χωρίς να υπάρχουν σημάδια τοκετού. Στην πρωτογενή ατονία της μήτρας, αν δεν υπάρξει έγκαιρη επέμβαση με καισαρική τομή τα έμβρυα πεθαίνουν και υπάρχει κίνδυνος σηψαιμίας για την μητέρα.
Η δευτερογενής ατονία της μήτρας, που είναι και η πιο συχνή μορφή δυστοκίας, οφείλεται στην διακοπή των συσπάσεων της μήτρας, λόγω εξάντλησης της μήτρας μετά από παρατεταμένες προσπάθειες εξώθησης. Παρουσιάζεται συνήθως στην αρχή του 2ου σταδίου ως επιπλοκή μιας εμφρακτικής δυστοκίας ή προς το τέλος του 2ου σταδίου όταν υπάρχει μεγάλος αριθμός εμβρύων. Σημάδια δευτερογενούς ατονίας της μήτρας, αποτελούν η πάροδος 4 ωρών από την έναρξη του 2ου σταδίου χωρίς να γεννηθεί το πρώτο έμβρυο ή 2 ωρών χωρίς την γέννηση του επόμενου εμβρύου. Στην περίπτωση αυτή οι συσπάσεις της μήτρας μπορούν να ενισχυθούν με ενδομυϊκές ενέσεις ωκυτοκίνης και ενδοφλέβια χορήγηση ασβεστίου και ορού γλυκόζης. Αν υπάρχουν όμως πολλά έμβρυα καλύτερα είναι να γίνει καισαρική τομή.
Η ωκυτοκίνη, είναι ορμόνη που χορηγείται με ενδομυϊκές ενέσεις και προκαλεί συσπάσεις της μήτρας. Η δράση της είναι άμεση και διαρκεί περίπου μέχρι και για 20 λεπτά. Χορηγείται για να ενισχύσει τις ασθενείς συσπάσεις της μήτρας, όταν ο τράχηλος είναι ανοιχτός. Πριν γίνει χορήγηση ωκυτοκίνης πρέπει να ελέγχεται ο τράχηλος με δακτυλική ψηλάφηση. Η χρήση της αντενδείκνυται στις περιπτώσεις εμφρακτικής δυστοκίας και όταν δεν υπάρχει πλήρης διαστολή του τραχήλου, γιατί υπάρχει κίνδυνος ρήξης της μήτρας. Εάν δεν υπάρξει ικανοποιητικό αποτέλεσμα μπορεί να επαναληφθεί 2η ένεση μετά από 30 λεπτά. Κατά την διάρκεια μιας γέννας μπορεί να χρησιμοποιηθούν το πολύ 3-4 ενέσεις ωκυτοκίνης κι αν δεν φέρουν αποτέλεσμα θα πρέπει να γίνει καισαρική τομή. Η ωκυτοκίνη καλό είναι να χορηγείται και μετά την γέννηση και του τελευταίου εμβρύου για να βοηθήσει στην απομάκρυνση τυχόν εμβρυϊκών υμένων που παρέμειναν στην μήτρα και για αυξήσει τη ροή γάλακτος στους μαστούς.
Ένα άλλο πρόβλημα που μπορεί να παρουσιαστεί κατά την διάρκεια ενός τοκετού είναι η νευρική αναστολή του τοκετού. Σε αυτή τη περίπτωση το ζώο διακόπτει τον τοκετό του λόγω στρες. Μπορεί να συμβεί στο πρώτο ή στο δεύτερο στάδιο του τοκετού πριν να γεννήσει ή αφού έχει γεννήσει μερικά έμβρυα, τα οποία μπορεί να βρίσκονται σκορπισμένα δεξιά αριστερά. Συμβαίνει συχνότερα, όταν το ζώο είναι πρωτότοκο, νεαρό, όταν υπάρχουν πολλά άτομα στον χώρο τοκετού, ειδικά άγνωστα άτομα ή άλλα ζώα, όταν το ζώο αλλάξει περιβάλλον λίγες μέρες πριν τον τοκετό, όταν απουσιάζει ο ιδιοκτήτης του, όταν υπάρχει φασαρία ή λόγω άλλων αιτιών που μπορεί να το στρεσάρουν. Η νευρική αναστολή του τοκετού σε κάποιες περιπτώσεις είναι παρατεταμένη και μπορεί να οδηγήσει ακόμα και στη ανάγκη διενέργειας καισαρικής, γι’ αυτό η μητέρα μεταφέρεται έγκαιρα στον χώρο τοκετού 10 μέρες πριν τουλάχιστον, όπου υπάρχει ησυχία και χωρίς άτομα άγνωστα και άλλα ζώα να περιφέρονται τον χώρο.
Μετά την ολοκλήρωση οποιουδήποτε φυσιολογικού τοκετού το ζώο καλό είναι να ελέγχεται με υπέρηχο για πιθανή παραμονή εμβρύων ή πλακούντα στη μήτρα. Στην μητέρα μετά τον τοκετό και καθ’ όλη τη διάρκεια του θηλασμού θα πρέπει να χορηγείται καλής ποιότητας τροφή, πλούσια σε πρωτεΐνες και οπωσδήποτε διατροφικά συμπληρώματα ασβεστίου, για να αποφευχθεί η εκλαμψία. Επίσης, για την εξασφάλιση της επιβίωσης των κουταβιών θα πρέπει η θερμοκρασία του χώρου να είναι 25-26 βαθμούς κελσίου, ο χώρος να είναι καθαρός και άνετος ώστε να μπορεί η μητέρα να κινείται χωρίς να πατήσει κάποιο από τα νεογέννητα. Θα πρέπει ελέγχονται τα κουτάβια ότι έχουν θηλάσει (κάθε 2 ώρες τις πρώτες μέρες) κι ότι έχουν πάρει πρωτόγαλα, να δίνονται συμπληρώματα υποκατάστατου γάλακτος με μπιμπερό όταν το γάλα της μάνας δεν είναι αρκετό ή όταν κάποια δείχνουν εξαντλημένα και αδύναμα για να θηλάσουν. Να θυμάστε, ότι τα νεογέννητα όταν είναι υγιή και χορτάτα είναι ήρεμα, κοιμούνται και θηλάζουν, ενώ όταν υπάρχει κάποιο πρόβλημα είναι ανήσυχα, κλαίνε και δυσκολεύονται να θηλάσουν.
Δρ. Μαριάννα Γεωργίου
Κτηνίατρος