Δρ. Μαριάννα Γεωργίου, Κτηνίατρος
Η επιληψία είναι η συχνότερη νευρολογική πάθηση που παρουσιάζεται στο σκύλο. Χαρακτηρίζεται από επιληπτικές κρίσεις που εμφανίζονται περιοδικά.
Οι κρίσεις οφείλονται σε ανώμαλες και μη ελεγχόμενες ηλεκτρικές ώσεις στον φλοιό του εγκεφάλου, οι οποίες μπορεί να εξαπλώνονται σε ολόκληρο το νευρικό σύστημα ή σε μέρος του. Μπορεί να είναι κληρονομικής μορφής και να οφείλονται σε βιοχημικές διαταραχές των νευρώνων ή να είναι επίκτητης μορφής και να οφείλονται στην ύπαρξη επιληπτογόνου εστίας, που προκλήθηκε από κάποια προϋπάρχουσα εγκεφαλική πάθηση. Χαρακτηρίζεται από μεταβολή στη συνείδηση και στη συμπεριφορά του ζώου και από συμπτώματα απροαίρετης και έντονης κινητικής δραστηριότητας.
Οι επιληπτικές κρίσεις μπορεί να οφείλονται σε διάφορους αιτιολογικούς παράγοντες, όπως είναι οι συγγενείς και κληρονομικές εγκεφαλοπάθειες, που έχουν σχέση με την διάπλαση των εγκεφαλικών ημισφαιρίων (υδροκεφαλία, δυστροφικές εγκεφαλοπάθειες). Μπορεί να οφείλονται σε εγκεφαλίτιδες λοιμώδους αιτιολογίας (Νόσος του Carre, Λύσσα, μηνιγκοεγκεφαλίτιδα) και εγκεφαλίτιδες μη λοιμώδους αιτιολογίας (εγκεφαλομυελίτιδα των Pug). Μπορεί να οφείλονται σε επιληπτογόνες εστίες στον εγκέφαλο, που παρουσιάζονται μετά από τραυματισμό στο κεφάλι, που συνοδεύονται από εγκεφαλικές κακώσεις, εγκεφαλικές θρομβοεμβολές και αιμορραγίες. Επιληπτικές κρίσεις μπορούν ακόμα να παρατηρηθούν σε μεταβολικές διαταραχές, όπως είναι η υπογλυκαιμία, η υπασβεστιαιμία, η ουραιμία στην ηπατική εγκεφαλοπάθεια, η υπερλιποπρωτεϊναιμία και οι ηλεκτρολυτικές διαταραχές και στις τοξικώσεις από μόλυβδο, οργανοφωσφορικά και στρυχνίνη. Ακόμα μπορεί να εκδηλώνονται σε ζώα με νεοπλασίες του εγκεφάλου. Τη συχνότερη όμως αιτία επιληπτικών κρίσεων στον σκύλο αποτελεί η ιδιοπαθής επιληψία, στην οποία παρουσιάζονται επαναλαμβανόμενα επεισόδια κρίσεων, η αιτιολογία των οποίων παραμένει αδιευκρίνιστη. Επίσης, μια άλλη αιτία που οδηγεί σε επιληπτικές κρίσεις αρκετά συχνά είναι η επίκτητη επιληψία, λόγω κάποιας προηγούμενης εγκεφαλοπάθειας που πέρασε το ζώο. Τέλος, ιδιαίτερα σε κουτάβια, μπορούν να παρατηρηθούν επιληπτικές κρίσεις που διαρκούν για διάστημα μερικών ημερών και μετά εξαφανίζονται, χωρίς να μπορεί να διαπιστωθεί κάποια ιδιαίτερη αιτία για τις κρίσεις αυτές.
Η επιληπτική κρίση περιλαμβάνει 4 στάδια: 1ο το πρόδρομο στάδιο, που παρατηρείται μερικές ώρες ή μέρες πριν την κρίση, κατά το οποίο παρατηρούνται αλλαγές στη συμπεριφορά του ζώου (ανησυχία, υπερκινητικότητα, ανασφάλεια), 2ο την αύρα, που αποτελεί την έναρξη της επιληπτικής κρίσης, 3ο το στάδιο της επιληπτικής κρίσης και 4ο το μετεπιληπτικό στάδιο, που το ζώο σταδιακά επανέρχεται στην αρχική του κατάσταση.
Με βάση την κλινική εικόνα οι επιληπτικές κρίσεις διακρίνονται σε γενικευμένες, μερικές και μερικές με δευτερογενή γενίκευση.
Στις γενικευμένες ελαφριάς μορφής επιληπτικές κρίσεις, το ζώο αρχικά είναι ανήσυχο και στη συνέχεια κάνει σπασμούς, διατηρώντας τη συνείδηση του. Η κρίση διαρκεί 1-10 λεπτά. Μετά το ζώο δείχνει εξαντλημένο και συγχυσμένο. Συνήθως, κρίσεις αυτού του τύπου παρουσιάζονται στην ιδιοπαθή κληρονομική επιληψία, στα μεταβολικά νοσήματα και στις τοξικώσεις.
Στις γενικευμένες βαριάς μορφής επιληπτικές κρίσεις, η κρίση εμφανίζεται απότομα, το ζώο πέφτει στο έδαφος, παρουσιάζει σπασμούς (κτυπιέται κυριολεκτικά), βγάζει κραυγές, χάνει τη συνείδηση του, έχει δύσπνοια, σιαλόρροια και διατηρεί ανοιχτούς τους οφθαλμούς, με την κόρη να είναι διεσταλμένη σε κεντρική θέση. Στη συνέχεια παρουσιάζει ακράτεια ούρων και κοπράνων και λίγο πριν συνέλθει κάνει κινήσεις ποδηλασίας ή παραμένει ήρεμο, ξαπλωμένο σε πλάγια θέση. Η διάρκεια της κρίσης είναι περίπου 1 λεπτό. Στο μετεπιληπτικό στάδιο, που διαρκεί λίγα λεπτά μέχρι και μία ώρα, το ζώο είναι εξαντλημένο, μπορεί να παρουσιάζει υπνηλία ή υπερδιέγερση, αποπροσανατολισμό και να εκδηλώνει πείνα και δίψα. Επιληπτικές κρίσεις του είδους αυτού παρατηρούνται σε περιπτώσεις ενεργού εγκεφαλοπάθειας και στην ιδιοπαθή επιληψία των μεγαλόσωμων φυλών.
Οι μερικές επιληπτικές κρίσεις παρουσιάζονται στις περιπτώσεις που οι ανώμαλες νευρικές ώσεις εξαπλώνονται μόνο σε ένα τμήμα του εγκεφάλου. Συνήθως οι κρίσεις αυτές αποτελούν το αποτέλεσμα βλάβης που προκαλείται σε λοιμώδεις εγκεφαλίτιδες, μεταβολικές διαταραχές, τραυματισμούς και νεοπλασίες. Στις κρίσεις αυτές μπορεί να παρουσιάζονται επιφανειακοί μυϊκοί σπασμοί του προσώπου ή των άκρων στη δεξιά ή στην αριστερή πλευρά του σώματος μόνο, επιθετική συμπεριφορά, κινήσεις μάσησης στο κενό, τρέξιμο, αποπροσανατολισμός, διανοητική σύγχυση, παραισθήσεις, κυνήγημα φανταστικών αντικειμένων, κυνήγημα της ουράς, εμετοί και διάρροιες.
Οι μερικές με δευτερογενή γενίκευση εκδηλώνονται κυρίως στην επίκτητη επιληψία. Στις περιπτώσεις αυτές, οι μερικές επιληπτικές κρίσεις μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα μετατρέπονται σε γενικευμένες.
Η ιδιοπαθής επιληψία, που αποτελεί και τη συχνότερη αιτία επιληψίας στο σκύλο, χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα επεισόδια κρίσεων, η αιτιολογία των οποίων παραμένει αδιευκρίνιστη και η διάγνωση της βασίζεται στον αποκλεισμό όλων των άλλων αιτιολογιών. Πρόσφατα έχει αποδειχτεί ότι η ιδιοπαθής επιληψία καθορίζεται από συγκεκριμένα γονίδια και ότι σε ορισμένες φυλές σκύλων είναι κληρονομική (G. Shepherd, Beagle, English Springer Spaniel, Dachshund, Vizsla, Golden Retriever, Labrador Retriever). Η συχνότητα εμφάνισης της ιδιοπαθούς επιληψίας είναι μεγάλη και σε άλλες φυλές, που δεν έχει αποδειχθεί η κληρονομικότητα της, ενώ παρουσιάζεται και σε ημίαιμα ζώα. Οι επιληπτικές κρίσεις εμφανίζονται συνήθως σε ηλικία 6 μηνών μέχρι και 3 χρονών και είναι γενικευμένες, βαριάς ή ελαφριάς μορφής. Οι κρίσεις αυτές με την πάροδο του χρόνου γίνονται συχνότερες, πιο έντονες και διαρκούν περισσότερο, με αποτέλεσμα συχνά να μην ελέγχονται εύκολα με την αντιεπιληπτική θεραπευτική αγωγή. Τα ζώα εμφανίζονται φυσιολογικά στα μεταξύ των κρίσεων διαστήματα. Οι εργαστηριακές εξετάσεις αίματος, εγκεφαλονωτιαίου υγρού και το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα είναι επίσης φυσιολογικά.
Η επίκτητη επιληψία εμφανίζεται συχνά στον σκύλο και είναι αποτέλεσμα μικρής βλάβης του εγκεφάλου, λόγω κάποιας προηγούμενης εγκεφαλοπάθειας που εκδηλώθηκε 6 μήνες μέχρι και 3 χρόνια πριν, η οποία συνήθως αναφέρεται στο ιστορικό του ζώου. Οι κρίσεις είναι μερικές ή μερικές με δευτερογενή γενίκευση και με την πάροδο του χρόνου συνήθως βελτιώνονται ή μένουν σταθερές. Οι εργαστηριακές εξετάσεις δεν δείχνουν κάτι και σε αυτή την περίπτωση, στο ηλεκτροεγκεφαλογράφημα όμως εμφανίζονται συνήθως ανωμαλίες.
Η υπογλυκαιμία οποιασδήποτε αιτιολογίας αποτελεί επίσης συχνή αιτία επιληπτικής κρίσης στην πράξη. Παρουσιάζεται συχνά σε κουτάβια των νανόσωμων φυλών σκύλων, σε ηλικία 3 μέχρι και 6 εβδομάδων. Παρατηρείται επίσης συχνά στους κυνηγετικούς σκύλους μετά από παρατεταμένη άσκηση κατά τις κυνηγετικές εξορμήσεις. Η υπογλυκαιμία παρουσιάζεται επίσης σε ζώα με νεοπλασίες του παγκρέατος, δηλαδή σε καρκινώματα που παράγουν ινσουλίνη (ινσουλίνωμα), κυρίως μετά από σίτιση που αποτελεί ερέθισμα για την έκκριση μεγάλων ποσοτήτων ινσουλίνης.
Η πρόγνωση των επιληπτικών κρίσεων ποικίλει ανάλογα με την αιτιολογία των κρίσεων. Στις διάφορες εγκεφαλοπάθειες που παρουσιάζουν επιληπτικές κρίσεις, η πρόγνωση είναι επιφυλακτική ή δυσμενής, όπως και στην περίπτωση της ιδιοπαθούς επιληψίας. Αντίθετα η πρόγνωση της επίκτητης επιληψίας είναι ευνοϊκή.
Όσο αφορά την θεραπεία της επιληψίας, αυτή πρέπει να στοχεύει στη θεραπεία της αρχικής βλάβης που την προκαλεί. Πολλές φορές, όμως, η αρχική βλάβη δεν μπορεί να διαγνωστεί ή δεν είναι θεραπεύσιμη, όπως συμβαίνει στα νεοπλάσματα του εγκεφάλου. Οι επιληπτικές κρίσεις μπορούν να ελεγχθούν με μακροχρόνια αγωγή με αντιεπιληπτικά φάρμακα. Να σημειώσουμε ότι ένας σκύλος που παρουσιάζει μια μόνο επιληπτική κρίση και η κλινική, η νευρολογική και η βιοχημική του εξέταση είναι φυσιολογικές, δεν χρειάζεται θεραπεία. Η θεραπεία επιβάλλεται στα ζώα που παρουσιάζουν συχνές επιληπτικές κρίσεις, πάνω από 4 το μήνα ή παρουσιάζουν κρίσεις βαριάς μορφής, επειδή υπάρχει κίνδυνος να προκληθεί εγκεφαλική βλάβη λόγω της υποξίας που ακολουθεί την άπνοια, που παρατηρείται συχνά κατά την διάρκεια της κρίσης. Στις κρίσεις συγκεντρώνονται διάφορα αμινοξέα που έχουν τοξική δράση στον εγκέφαλο. Η υπερθερμία που παρουσιάζεται εκείνη την ώρα στο ζώο, μπορεί να προκαλέσει διάχυτη ενδοαγγειακή πήξη του αίματος και θάνατο.
Η θεραπεία που εφαρμόζεται για την επιληψία διαρκεί για όλη την υπόλοιπη ζωή του ζώου και γίνεται συνήθως με την χορήγηση φαινοβαρβιτάλης ή βρωμιούχου καλίου ή άλλου αντιεπιληπτικού φαρμάκου. Στην αρχή της θεραπείας χορηγείται ένα μόνο φάρμακο στη συνιστώμενη δοσολογία, η οποία προσαρμόζεται ανάλογα με το ζώο. Σε πολλά περιστατικά οι κρίσεις ελέγχονται καλύτερα με την χορήγηση συνδυασμού 2 φαρμάκων. Δεν θα πρέπει να παραμελείται μια γενική και αιματολογική εξέταση αίματος και μια εξέταση για καθορισμό του επιπέδου του φαρμάκου στο αίμα, γιατί πιθανή υπερδοσολογία μπορεί να οδηγήσει σε ηπατοπάθειες και νεφροπάθειες.
Τέλος, σε πολύ σοβαρές περιπτώσεις, μπορεί να παρουσιαστεί μια παθολογική κατάσταση που ονομάζεται status epilepticus. Στο status epilepticus οι γενικευμένες επιληπτικές κρίσεις μπορεί να διαδέχονται γρήγορα η μια την άλλη, χωρίς το ζώο να μπορεί να αναλάβει στα μεταξύ τους χρονικά διαστήματα. Στην περίπτωση αυτή χρειάζεται επείγουσα προσκόμιση σε κλινική για χορήγηση ενδοφλέβιας αντιεπιληπτικής αγωγής και σταθεροποίηση της κατάστασης του ζώου.