Κάθε ιδιοκτήτης θηλυκού σκύλου πρέπει να γνωρίζει και να σημειώνει τον οιστρικό κύκλο του ζώου του. Για να μπορεί αφ’ ενός να προγραμματίζει την αναπαραγωγή, αλλά και για να εντοπίσει έγκαιρα προβλήματα που μπορούν να επηρεάσουν τη γονιμότητα και την υγεία του ζώου του.

Ο σκύλος ανήκει στα μη εποχιακά μονοοιστρικά ζώα. Έχει δηλαδή διακεκομμένη αναπαραγωγική περίοδο, η οποία μπορεί να εκδηλώνεται σε οποιαδήποτε εποχή του χρόνου και κατά την οποία παρουσιάζει ένα μόνο οιστρικό κύκλο.
Η έναρξη της αναπαραγωγικής δραστηριότητας (ενήβωση) στα θηλυκά σκυλιά χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση των εκδηλώσεων του πρώτου οίστρου, την πρώτη ωοθυλακιορρηξία και την ικανότητα αναπαραγωγής. Ο πρώτος οίστρος εμφανίζεται σε ηλικία από 4 μέχρι 22 μηνών, συνήθως 6-7 μηνών.
Η ηλικία ενήβωσης εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως τη διατροφή, το κλίμα, το στρες, τη φυλή και το περιβάλλον του ζώου. Η παρουσία αρσενικών σκυλιών στο περιβάλλον του θηλυκού, τα οποία εκκρίνουν φερορμόνες, μπορεί να επισπεύσει την εμφάνιση του πρώτου οιστρικού κύκλου. Επίσης, σκυλιά που ανήκουν στις μικρόσωμες φυλές, έχουν την τάση να παρουσιάζουν τον πρώτο οίστρο νωρίτερα (6-10 μηνών), σε σχέση με αυτά των μεγαλόσωμων φυλών, στα οποία ο πρώτος οίστρος μπορεί να καθυστερήσει φυσιολογικά ακόμη και μέχρι την ηλικία των 18-20 μηνών.

ΟΙΣΤΡΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ
Η άποψη που επικρατεί ότι οι οιστρικοί κύκλοι που εμφανίζονται μετά την περίοδο της εφηβείας εκδηλώνονται κάθε 6 μήνες, είναι λανθασμένη. Η πραγματικότητα είναι λίγο διαφορετική, αφού τα μεσοδιαστήματα ανάμεσα σε 2 διαδοχικούς οιστρικούς κύκλους επηρεάζονται από διάφορους παράγοντες. Οι παράγοντες αυτοί περιλαμβάνουν παθήσεις του γεννητικού, φαρμακευτικές αγωγές, το στρες, το περιβάλλον διαβίωσης, τις φερορμόνες, τη μεσολάβηση κάποιας εγκυμοσύνης και τη φυλή. Ένας φυσιολογικός οίστρος μπορεί να εκδηλωθεί σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή μετά από αναπαραγωγική ανάπαυση διάρκειας 4 έως 12 μηνών. Μεσοδιαστήματα οίστρου μικρότερα των 4 ή μεγαλύτερα των 11 μηνών, συνοδεύονται κατά κανόνα από υπογονιμότητα ή αγονιμότητα και παθολογικές καταστάσεις του  γεννητικού.
Ο οίστρος ενός ζώου θα πρέπει να χαρακτηρίζεται ως μη φυσιολογικός, μόνο σε περίπτωση που παρουσιάζει σημαντικές διαφορές σε σχέση με τους προηγούμενους κύκλους του.
Στο σκύλο δεν παρουσιάζεται το φαινόμενο της εμμηνόπαυσης που παρατηρείται στη γυναίκα και θεωρητικά η αναπαραγωγική δραστηριότητα συνεχίζεται εφ’ όρου ζωής. Παρόλα αυτά, η εμφάνιση οίστρων αραιώνει και η αναπαραγωγική ικανότητα μειώνεται  μετά την ηλικία των 6 ετών και περιορίζεται ουσιαστικά μετά την ηλικία των 8 χρόνων.
Ο οιστρικός κύκλος υποδιαιρείται σε 4 περιόδους που χαρακτηρίζονται από αλλαγές, τόσο στο ορμονικό προφίλ, όσο και στη συμπεριφορά του ζώου. Οι 4 αυτές περίοδοι είναι ο πρόοιστρος, ο οίστρος, ο μέτοιστρος-δίοιστρος και ο άνοιστρος.

ΠΡΟΟΙΣΤΡΟΣ   
Ο πρόοιστρος χαρακτηρίζεται από διόγκωση και σκλήρυνση των χειλέων του αιδοίου και έξοδο αιμορραγικού εκκρίματος από τον κόλπο. Όσον αφορά τη συμπεριφορά, η σκύλα είναι ανήσυχη και νευρική, πίνει μεγάλες ποσότητες νερού, ουρεί συχνά και κατ’ αυτόν τον τρόπο μαρκάρει την περιοχή με φερορμόνες (ουσίες που περιέχονται στα κολπικά υγρά) που ελκύουν τα αρσενικά. Έτσι, προσελκύει αρσενικά τα οποία την πλησιάζουν, αλλά αυτή αρνείται την επίβαση εμφανίζοντας επιθετική συμπεριφορά.
Η μέση διάρκεια του πρόοιστρου είναι 9 ημέρες, αλλά σε κάποια ζώα μπορεί να διαρκέσει από 2 μέχρι 27 ημέρες.
Σ’ αυτή τη φάση αναπτύσσονται και ωριμάζουν τα ωοθυλάκια (ωάρια), τα οποία παράγουν τα οιστρογόνα.

ΟΙΣΤΡΟΣ
Ο οίστρος είναι η περίοδος κατά την οποία το θηλυκό αποδέχεται το αρσενικό και επιτρέπει την επίβαση. Χρονικά χαρακτηρίζεται από την πρώτη και την τελευταία μέρα αποδοχής του αρσενικού.
Σ’ αυτήν την περίοδο η σκύλα δείχνει μεγάλο ενδιαφέρον για τον αρσενικό. Μπορεί να παρατηρήσουμε να παίρνει τη χαρακτηριστική στάση, επιδεικνύοντας το αιδοίο, χαμηλώνοντας τη ράχη, ανεβάζοντας τη λεκάνη της και μετατοπίζοντας την ουρά της στο πλάι. Το αιδοίο παραμένει διογκωμένο, αλλά είναι χαλαρό. Το κολπικό έκκριμα μετατρέπεται σε ανοικτό κίτρινο (αχυρόχρωμο) ή άχρωμο ή σταματά εντελώς. Έτσι, εφόσον δεν είναι επιθυμητή μια εγκυμοσύνη, βασικό είναι να έχουμε υπόψη ότι το τέλος της αιμορραγίας της σκύλας δεν σημαίνει και τέλος των γόνιμων ημερών, αλλά ίσως και ακριβώς το αντίθετο, με συνέπεια την ανάγκη συνέχισης της λήψης μέτρων για την αποφυγή μιας ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης.
Η μέση διάρκεια του οίστρου είναι 9 ημέρες, αλλά σε κάποια ζώα μπορεί να διαρκέσει από 3 μέχρι 21 ημέρες. Σ’ αυτή τη φάση γίνεται η ωορρηξία, δηλαδή τα πλέον ώριμα ωοθυλάκια, υπόκεινται ρήξη και απελευθερώνουν τα ωάρια. Οι ωοθυλακιορρηξίες (ωορηξίες) ξεκινούν συνήθως την 1η-4η ημέρα από την έναρξη του οίστρου και συνεχίζονται για 3 ημέρες περίπου. Αυτή είναι και η ιδανική περίοδος για την πραγματοποίηση συζεύξεων με καλύτερα αποτελέσματα γονιμοποίησης.
Κατά τη διάρκεια του οίστρου γίνονται τα περισσότερα σφάλματα, με αποτέλεσμα τις ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες ή αντίστροφα, την μη ύπαρξη ζευγαρώματος, όταν αυτό είναι επιθυμητό. Στη σκύλα η εντόπιση των γόνιμων ημερών παρουσιάζει δυσκολίες, εξαιτίας της μακράς περιόδου συζεύξεων (6-12 ημέρες) και της έλλειψης σαφών εξωτερικών ενδείξεων σχετικά με το χρόνο της ωοθυλακιορρηξίας. Κατά κανόνα, η έναρξη των επιβάσεων συμπίπτει χρονικά με τη μείωση των οιστρογόνων, την αύξηση της προγεστερόνης και την απότομη αύξηση της LH (ορμόνες), συνήθως τη 10η-12η ημέρα από την έναρξη του πρόοιστρου. Η ωοθυλακιορρηξία ακολουθεί, 10η-14η ημέρα και χρειάζεται 1-3 ημέρες για να ολοκληρωθεί, ενώ τα ωάρια χρειάζονται επιπλέον 1-2 ημέρες για να ωριμάσουν και να είναι ικανά για γονιμοποίηση, διατηρώντας ικανότητα γονιμοποίησης για περίπου 12 ώρες. Επομένως, οι γόνιμες μέρες συνήθως εντοπίζονται μεταξύ 4ης και 10ης ημέρας από την έναρξη των επιβάσεων, δηλαδή μεταξύ της 14ης και 20ης ημέρας από την έναρξη του πρόοιστρου.
Με δεδομένη τη μακροβιότητα των σπερματοζωαρίων του σκύλου, για τουλάχιστον 7 ημέρες, συνίσταται οι συζεύξεις να αρχίζουν το νωρίτερο δυνατό και να επαναλαμβάνονται κάθε δεύτερη μέρα, για τουλάχιστον 3 φορές.
Η κατάσταση περιπλέκεται σε κάποιες περιπτώσεις και ιδιαίτερα σε σκύλες χωρίς έντονα συμπτώματα οίστρου, με οίστρους ανώμαλα μικρής ή μεγάλης διάρκειας, με ανατομικά προβλήματα της γεννητικής οδού ή της λεκάνης ή όταν η επαφή με τον επιθυμητό επιβήτορα δεν είναι εύκολο να επαναληφθεί. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις είναι σκόπιμη η ακριβής παρακολούθηση του οίστρου. Η έναρξη των ωοθυλακιορρηξιών και κατά συνέπεια οι γόνιμες μέρες, μπορούν να εντοπιστούν με ακρίβεια από τον κτηνίατρο με κυτταρολογική εξέταση κολπικών επιχρισμάτων (Κ.Ε.Κ.Ε.) ή με ορμονικούς προσδιορισμούς στο αίμα του ζώου.

ΜΕΤΟΙΣΤΡΟΣ – ΔΙΟΙΣΤΡΟΣ
Η περίοδος αυτή διαρκεί κατά μέσο όρο 90 ημέρες. Ξεκινά από την πρώτη ημέρα που το θηλυκό σταματά να αποδέχεται το αρσενικό και αρνείται την επίβαση. Σ’ αυτή την περίοδο αναπτύσσονται στις ωοθήκες τα ωχρά σωμάτια, τα οποία σχηματίζονται μετά την ωορρηξία και παράγουν την ορμόνη προγεστερόνη.
Κάτω από την επήρεια της προγεστερόνης μειώνεται σταδιακά η διόγκωση του αιδοίου και το κολπικό έκκριμα, η σκύλα είναι πιο ήρεμη και χάνει το ενδιαφέρον της προς το αρσενικό. Προς το τέλος του μέτοιστρου-δίοιστρου τα ωχρά σωμάτια ατροφούν και κατά συνέπεια η προγεστερόνη μειώνεται.

ΑΝΟΙΣΤΡΟΣ
Πρόκειται για χρονικό διάστημα ορμονικής σιγής και αναπαραγωγικής ανάπαυσης, το οποίο διαρκεί κατά μέσο όρο 125 ημέρες (15-256 ημέρες). Η σκύλα  δεν παρουσιάζει κανένα έκκριμα και είναι απόλυτα ήρεμη. Ο άνοιστρος αποτελεί το καταλληλότερο στάδιο του οιστρικού κύκλου για την πραγματοποίηση ωοθηκύστερεκτομής (στείρωσης) εφόσον ενδείκνυται ή είναι επιθυμητή.



Μαριάννα Γεωργίου, Κτηνίατρος.